زمین شناسی یکی از رشته‌های پایه‌ای و بنیادین علمی است که دانشجویان آن وارد دنیای شگفت‌انگیز شناخت پدیده‌های زمینی مانند منشأ زمین، زمین‌لرزه‌ها، آتشفشان‌ها، شکل‌گیری دره‌ها، کوه‌ها و سنگ‌ها می‌شوند. در این مطلب بعد از آشنایی با رشته زمین شناسی درباره تاریخچه این رشته در ایران، شرایط درسی آن در دانشگاه، دروس و گرایش‌های زمین شناسی و در نهایت بازار کار و شغل‌های موجود برای این رشته را توضیح داده‌ایم.
معرفی رشته زمین شناسی
علم زمین شناسی به مطالعه زمین و کلیه پدیده‌های وابسته به آن می‌پردازد. دانش زمین‌شناسی بر بسیاری از مسائل مانند اقتصاد، نفت، محیط زیست، هواشناسی، پیش‌بینی حوادث، صنعت و معدن تأثیرگذار است. مهمترین جنبه‌های مورد مطالعه در زمین شناسی شامل بررسی شکل و ابعاد زمین، بررسی فیزیکی و شیمیایی زمین و مواد سازنده آن (به ویژه نفت، خاک، آب و مواد معدنی) و عوامل کنترل‌کننده شکل زمین هستند. این دانش برای کشف و استفاده بهینه از منابع زمینی و مدیریت آن‌ها به انسان کمک می‌کند. علم زمین شناسی برای اولین بار در سال ۱۳۰۷ به عنوان یک رشته دانشگاهی در دارالمعلمین تدریس شد. سپس در سال ۱۳۱۳ دانشگاه تهران به عنوان یکی از رشته‌های علوم پایه، در رشته زمین شناسی دانشجو پذیرفت. در نهایت درسال ۱۳۸۴ زمین‌شناسی به صورت رشته‌ای مستقل در دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران و سایر دانشگاه‌های تدریس شد.
توانایی های لازم برای رشته زمین شناسی
شرط ابتدایی ورود به هر رشته و کسب موفقیت، علاقه به دروس، مباحث، نوع کار و فضای شغلی آن است. در مورد زمین شناسی، به دلیل ارتباط مستقیم یا غیرمستقیم کاری با طبیعت، این رشته برای افراد طبیعت دوست مناسب است. قدرت مشاهده دقیق، توجه به جزییات، کنجکاوی و علاقه به کشف مسائل، روحیه پرسش‌گری و علاقه به طبیعت از جمله نیازها و توانایی‌های لازم برای زمین‌شناسان هستند. علاقه به درس زمین شناسی، شیمی، فیزیک، ریاضی، جغرافیا و مباحثی مانند تکامل در زیست‌شناسی و توانمندی در دروس حفظی نیز نیاز ضروری برای موفقیت در رشته زمین شناسی محسوب می‌شوند. این رشته نیاز به کار با تعدادی از نرم‌افزارهای تخصصی نیز دارد بنابراین باید با تکنولوژی و پیشرفت نیز ارتباط خوبی داشته باشید. در برخی از زمینه‌های کاری این رشته، باید در طبیعت حضور داشته باشید که نیروی جسمی و روحیه کار تیمی می‌طلبد.
انتخاب رشته زمین شناسی در کنکور و بدون کنکور
می‌توانید این رشته را به دو صورت با شرکت در کنکور علوم تجربی یا با ثبت نام در دوره‌های بدون کنکور ادامه دهید. دوره‌های بدون کنکور فقط در برخی از واحدهای دانشگاهی ارائه می‌شوند، نیاز به ثبت نام جداگانه دارند و باید در طول تحصیل شهریه پرداخت کنید. قبولی در رشته زمین شناسی بدون کنکور صرفا بر اساس سوابق تحصیلی و نمره‌های داوطلبان انجام می‌شود. برای اطلاع از شرایط رفتن به رشته تجربی مطلب انتخاب رشته تجربی را مطالعه کنید.
گرایش های رشته زمین شناسی
ادامه تحصیل در رشته زمین شناسی تا مقطع دکترا امکان‌پذیر است و داوطلبان می‌توانند در یکی از گرایش‌های اصلی زمین شناسی سایر رشته‌ها مجاز شرکت کنند. زمین شناسی ۱۰ گرایش دارد:
- زمین شناسی آب
- زمین شناسی مهندسی
- رسوب‌شناسی و سنگ شناسی رسوبی
- زمین شناسی اقتصادی
- تکوتونیک
- زمین شناسی نفت
- زمین شناسی زیست محیطی
- چینه و فسیل‌شناسی
- سنگ‌شناسی یا پترولوژی
- سنجش از دور و GIS زمین‌شناختی
- زمین شیمی
دروس دانشگاهی رشته زمین شناسی
اطلاع از دروس رشته زمین شناسی به شما کمک می‌کند بدانید در چه فضایی تحصیل خواهید کرد. در دوره کارشناسی این رشته باید ۱۳۵ واحد را طی ۴ سال (۸ ترم تحصیلی) بگذرانند. جدول دروس این مقطع را در جدول زیر مشاهده می‌کنید.
| دروس عمومی | دو درس از دروس مبانی نظری اسلام، ادبیات فارسی، یک درس از دروس اخلاق اسلامی، زبان عمومی، یک درس از دروس انقلاب اسلامی، تربیت بدنی، یک درس از دروس تاریخ و تمدن اسلامی، یک درس از دروس آشنایی با منابع اسلامی، جمعیت و تنظیم خانواده |
| دروس پایه | ریاضی، فیزیک پایه، شیمی عمومی، آزمایشگاه شیمی عمومی، مبانی کامپیوتر، آمار مقدماتی |
| دروس اصلی | دیرینه شناسی ـ ماکروفسیل، سنگ‌های رسوبی، سنگ‌های آذرین، سنگ‌های دگرگونی، زمین شناسی فیزیکی، زمین شناسی تاریخی، بلورشناسی نوری، مبانی کانی‌شناسی، رسوب‌شناسی، ریز دیرینه‌شناسی، چینه‌شناسی، زمین شناسی ساختاری، زمین ساخت، فتوژیولوژی، مبانی زمین شیمی، زمین فیزیک، نقشه‌برداری، سامانه اطلاعات جغرافیایی |
| دروس اختصاصی | زمین شناسی ایران، عملیات زمین شناسی ایران، زمین شناسی اقتصادی، زمین شناسی نفت، آب‌های زیرزمینی، زمین شناسی مهندسی، زمین شناسی صحرایی، متون علمی زمین شناسی، زمین شناسی زیست‌محیطی، سنجش از دور |
| دروس اختیاری | ارزیابی ذخایر معدنی، زمین‌شناسی ذغال سنگ، کانه‌نگاری، ریز‌رخساره‌ها، زلزله‌شناسی، مکانیک سنگ، لرزه زمین ساخت، زمین شناسی زیرسطحی، زمین شناسی مهندسی کاربردی، آتشفشان‌شناسی، زمین شیمی آلی، زمین آمار، زمین شناسی دریایی، محیط‌های رسوبی، دیرینه‌شناسی گیاهی، زمین ریخت‌شناسی، مکانیک خاک، اقیانوس شناسی، آمار و احتمال، هیدروژئوشیمی، منابع انرژی زمین، خاک‌شناسی |
نرم افزارهای رشته زمین شناسی
دانشجویان رشته زمین شناسی بر اساس گرایش و زمینه کاری خود باید روی نرم‌افزارهای مختلفی تسلط داشته باشند. کاربرد این نرم‌افزارها شامل موارد زیر است:
- محاسبه تغییرات زمین
- شبیه‌سازی جریان‌های آب زیرزمینی
- تهیه، بررسی، آنالیز و در کل مدیریت نقشه‌ها و اطلاعات جغرافیایی
- تحلیل و پردازش تصاویر ماهواره‌ای برای سنجش از دور
- دسترسی به داده‌های مکانی و فضایی
- بررسی مکانیک سنگ، پایداری تونل‌ها و تحلیل تنش‌ها
- مدل‌سازی ماده معدنی
- طراحی معادن روباز و زیرزمینی
- ترسیم توالی‌های زمین شناسی
- نقشه برداری و تهیه نقشه‌های چند منظوره
- تحلیل خطرهای لرزه‌ای
- شبیه‌سازی انواع مخازن برای اکتشاف، بهره برداری و حفاری
- کانی‌شناسی توصیفی
- تحلیلی مقاطع نازک میکروسکوپی سنگ‌ها و سایر نمونه‌های زمین‌شناسی
از مهمترین نرم افزارهای کاربردی زمین شناسی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نرم افزار نمایشی و تحلیل ساختاری DAISY
- نرم افزارGMS
- نرم افزار Arc GIS
- نرم افزار ENVI
- نرم افزار PCI GEOMATICA
- رم افزار GLOBAL MAPPER
- نرم افزار CAE DATAMINE STUDIO
- نرم افزار GEMCOM
- نرم افزار ROCK WORKS
- نرم افزار STEREONET
کارنامه قبولی رشته زمین شناسی
نمی‌تاون به طور دقیق رتبه قبولی در رشته زمین شناسی را مشخص کرد چون هر سال این رتبه با توجه به ظرفیت دانشگاه‌ها و نوع انتخاب رشته داوطلبان متفاوت است. اما می‌توان گفت به صورت حدودی برای قبولی باید رتبه‌های زیر را برای پذیرش در دانشگاه تهران داشته باشید:
- منطقه ۱ حدودا ۱۲ هزار
- منطقه ۲ حدودا ۳۰ هزار
- منطقه ۳ حدودا ۲۱ هزار
در ادامه دو کارنامه قبولی زمین شناسی را در ادامه مشاهده کنید.
وظایف زمین شناسان چیست؟
- ارزیابی ایمنی و تاثیر ایجاد یک سد یا تونل در یک پروژه عمرانی
- مشخص کردن محل مناسب برای دفن زباله‌های آلوده هسته‌ای و بیمارستانی
- جستجوی منابع انرژی و معادن معدنی مانند نفت و گاز
- طراحی برنامه‌های اکتشاف منابع آبی جدید
- بررسی فعالیت‌های آتشفشانی و زمین لرزه به منظور توسعه سیستم‌های هشداردهنده برای مردم نزدیک به مکان‌های فعال
- طراحی برنامه‌های اکتشاف منابع آبی جدید
- جستجوی منابع انرژی و معادن معدنی مانند نفت و گاز
- نظریه‌پردازی، تحقیق و پژوهش در حیطه زمین شناسی
- مشخص کردن شیوه و محل مناسب برای دفن زباله‌های هسته‌ای
- تهیه و تفسیر نقشه‌های زمین شناسی
بازار کار رشته زمین شناسی
زمین شناسان با توجه به سطح تحصیلات، گرایش درسی و علایق خود می‌توانند در زمینه‌های متنوعی مشغول به کار شوند:
- کارشناس در سازمان‌های زمین شناسی و اکتشافات معدنی
- معادن خصوصی
- آزمایشگاه‌های بخش خصوصی
- کارشناس سنگ قیمتی در مراکز خرید و فروش جواهر
- شرکت ملی نفت
- صنایع ذوب آهن
- مؤسسه ژئوفیزیک
- مؤسسه زمین شناسی و زلزله
- شرکت‌ها و سازمان‌های سدسازی و حفاری
- سازمان نقشه برداری
- وزارت جهاد کشاورزی
- تدریس در وزارت آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها
- وزارت صنایع و معادن
- وزارت نیرو
- وزارت مسکن و شهرسازی
- وزارت راه و ترابری
- پیمانکاری در سازمان‌ها مانند وزارت صمت یا صنایع پتروشیمی
- تأسیس شرکت خصوصی و کارآفرینی در زمینه صنایع نفت و نقشه‌کشی
درآمد رشته زمین شناسی به میزان تحصیلات، تخصص و دانش، سازمانی که در آن مشغول هستند و نوع شغل آن‌ها بستگی دارد. ممکن است در مسیرهای شغلی مثل پیمانکاری درآمد بالایی وجود داشته باشد اما این رشته به طور کل درآمد معمولی دارد. اگر علاقه‌مند هستید تا از مشاغل سایر رشته‌های این شاخه مطلع شوید، می‌توانید مطلب شغل های رشته تجربی را هم مطالعه کنید.
سخن پایانی
رشته زمین‌شناسی یکی از رشته‌های جذاب مرتبط با طبیعت و زمین است که کاربردهای زیادی در اقتصاد، صنعت، معدن، محیط زیست و پیشگیری از حوادث دارد. برای قبولی در این رشته باید در کنکور رشته علوم تجربی شرکت کرده یا در دوره‌های بدون ثبت نام ثبت نام کنید. این رشته ارتباط زیادی با علوم جغرافیا، زیست و شیمی دارد و برای موفقیت در آن باید علاقه و استعداد در این دروس را در نظر بگیرید. زمین‌شناسان می‌توانند در سازمان‌های مختلفی که با کار اکتشاف نفت، اکتشاف از مخازن و معادن، احداث سازه‌هایی مانند تونل و سد و پیش‌بینی و رسیدگی به حوادث ارتباط دارند، استخدام شوند.
سوالات متداول
- از چه رشته ای می‌توان زمین شناسی را انتخاب کرد؟
زمین‌شناسی یکی از رشته‌های شاخه علوم تجربی است و برای انتخاب آن باید یا از طریق شرکت در کنکور تجربی اقدام کرده یا در دوره‌های بدون کنکور دانشگاه‌ها ثبت نام کنید. - چه دانشگاه هایی رشته زمین شناسی دارند؟
دانشگاه‌های دولتی، بین‌المللی، آزاد و پیام نور زیادی رشته زمین‌شناسی را در مقاطع مختل ارائه می‌دهند که از بهترین‌های آن‌ها می‌توان به دانشگاه تهران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه خوارزمی تهران، دانشگاه اصفهان، دانشگاه فردوسی و دانشگاه بوعلی سینا اشاره کرد. - امکان ثبت نام در رشته زمین شناسی بدون کنکور وجود دارد؟
بله این رشته نیز مانند بسیاری از رشته‌های دیگر، در برخی از واحدهای دانشگاهی صرفا بر اساس سوابق تحصیلی دانشجو می‌پذیرد که از دانشجویان این دوره‌ها، شهریه نیز دریافت می‌شود. جدول ثبت نام و انتخاب رشته‌های بدون کنکور هر سال در سایت سازمان سنجش قرار می‌گیرد.
